Protomelas similis

Protomelas similis to endemiczna pielęgnica jeziora Malawi, należąca do rodziny Cichlidae, znana z wyraźnego dymorfizmu płciowego oraz stosunkowo łagodnego usposobienia wśród haplochrominów. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie podstawowych informacji biologicznych i ekologicznych dotyczących tego gatunku, a także omówienie jego wymagań środowiskowych i rozrodu.

Gatunek ten został opisany stosunkowo późno w historii badań ichtiologicznych tego regionu. Jego poznanie było częścią szerszych ekspedycji mających na celu skatalogowanie różnorodności haplochrominów w jednym z najbogatszych ekosystemów słodkowodnych świata.
Protomelas similis został formalnie opisany naukowo w roku 1991 przez niemieckiego ichtiologa Wolfganga Staecka, uznanego specjalistę w dziedzinie taksonomii i biologii pielęgnic. Opis opublikowano w ramach badań prowadzonych nad różnorodnością morfologiczną i behawioralną pielęgnic zamieszkujących rejony skalisto-piaszczyste jeziora Malawi.

W czasie licznych ekspedycji badawczych prowadzonych w latach 1980–1990, ichtiolodzy zwrócili uwagę na grupę ryb charakteryzujących się uderzającym podobieństwem morfologicznym do znanych już gatunków rodzaju Protomelas, lecz wykazujących odrębne cechy budowy ciała oraz unikalne schematy ubarwienia i zachowania rozrodczego.

Właśnie ta morfologiczna i behawioralna bliskość, ale nie identyczność, z innymi przedstawicielami rodzaju Protomelas (szczególnie P. fenestratus) dała podstawę do nadania nowemu gatunkowi nazwy “similis“, co w języku łacińskim oznacza „podobny”.

POCHODZENIE:
Protomelas similis występuje naturalnie w jeziorze Malawi w Afryce Wschodniej. Zasiedla głównie skaliste i przejściowe biotopy, znajdujące się na różnych głębokościach od kilku do kilkudziesięciu metrów. Środowisko to charakteryzuje się przejrzystą, zasadową wodą o dużej zawartości rozpuszczonego tlenu i zmiennym układem terenu.

WIELKOŚĆ:
Dorastający samce Protomelas similis osiągają długość całkowitą (TL) od 16 do 18 cm, podczas gdy samice pozostają mniejsze, osiągając długość od 12 do 14 cm. Gatunek ten wykazuje charakterystyczną smukłą budowę ciała, z wydłużonymi płetwami grzbietową i ogonową.

DYMORFIZM PŁCIOWY:
Dymorfizm płciowy u Protomelas similis jest bardzo wyraźny i przejawia się zarówno w wielkości, jak i w ubarwieniu. Samce przyjmują intensywne metaliczne barwy w odcieniach niebieskiego lub turkusowego, często z ciemnymi pasami wzdłuż boków ciała, podczas gdy samice i osobniki młodociane są jednolicie srebrzystoszare, z subtelnym wzorem bocznym. Ubarwienie samców intensyfikuje się w okresie rozrodczym.

ZACHOWANIE:
Protomelas similis wykazuje umiarkowanie spokojne zachowanie w porównaniu do innych przedstawicieli grupy haplochrominów. Ryby te tworzą niewielkie grupy społeczne, a dominujące samce zajmują i bronią terytoria w okresie godowym. W warunkach akwariowych zaleca się utrzymywanie w strukturze haremu (1 samiec na 3-4 samice) w celu zmniejszenia stresu oraz ograniczenia agresji wewnątrzgatunkowej.

WYMAGANA TEMPERATURA:
Optymalna temperatura wody wynosi 24–27°C, co odzwierciedla warunki panujące w ich naturalnym środowisku.

WODA:
Protomelas similis preferuje wodę o wysokim pH (7,8–8,6) i dużej twardości (10–20°dGH). W akwarium zaleca się stosowanie systemów filtracji o wysokiej wydajności oraz regularne podmiany wody w celu utrzymania czystości i stabilności parametrów chemicznych. Użycie podłoża wapiennego (np. piasek aragonitowy) jest korzystne dla stabilizacji warunków wodnych.

POKARM:
Protomelas similis to gatunek wszystkożerny o przewadze komponentu białkowego w diecie. W środowisku naturalnym odżywia się zooplanktonem, larwami owadów i małymi skorupiakami. W warunkach akwariowych przyjmuje wysokiej jakości pokarm suchy, mrożony (artemia, mysis, kryl) oraz żywy. Zaleca się unikanie pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczów oraz ograniczanie podaży roślinnych składników pokarmowych.

ROZMNAŻANIE:
Tarło odbywa się na płaskich powierzchniach skalnych lub przygotowanych przez samce miejscach na piaszczystym dnie. Samica inkubuje zapłodnione jaja w pysku przez okres od 21 do 28 dni, po czym uwalnia w pełni wykształcony, samodzielnie żerujący narybek. W okresie inkubacji samice stają się bardziej płochliwe i mogą ograniczyć aktywność żerowania.

Proces rozmnażania rozpoczyna się od stworzenia przez samca atrakcyjnego terytorium lęgowego. Samce wybierają płaskie skały lub oczyszczone fragmenty piaszczystego podłoża, tworząc niewielkie, dobrze widoczne “platformy godowe”.

W trakcie zalotów samce przyjmują intensywne, metaliczne ubarwienie oraz wykonują widowiskowe tańce godowe, polegające na rozkładaniu płetw, szybkim pływaniu wokół samicy i prezentowaniu bocznych powierzchni ciała. Takie zachowania mają na celu nie tylko przyciągnięcie samicy, ale także odstraszenie konkurencyjnych samców. W warunkach hodowlanych obecność kilku samic na jednego samca zwiększa skuteczność zalotów i ogranicza stres w populacji.

Po zaakceptowaniu samca, samica przystępuje do tarła na przygotowanym miejscu. Samica składa pojedyncze jajo na podłożu. Natychmiast po złożeniu jaj samica odwraca się i pobiera je do pyska. Jednocześnie samiec prezentuje “plamki jajowe” na swoich płetwach odbytowych. Samica próbując je zebrać do pyska, zostaje zapładniana – w tym momencie samiec uwalnia spermę, którą samica zasysa wraz z wodą. Taki mechanizm gwarantuje skuteczne zapłodnienie wewnętrzne w warunkach otwartej toni wodnej, gdzie klasyczne zapłodnienie zewnętrzne byłoby mniej efektywne.

Po zakończonym tarle samica przechodzi w fazę inkubacji. Czas trwania inkubacji: od 21 do 28 dni, w zależności od temperatury wody i kondycji samicy.
W tym okresie samica znacząco ogranicza aktywność żywieniową i często wycofuje się w miejsca o ograniczonym ruchu (np. zagłębienia między skałami). Jaja rozwijają się w jamie gębowej samicy, chronione przed zjedzeniemi i niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. W warunkach akwariowych warto zapewnić samicom w inkubacji odpowiednie kryjówki oraz ograniczyć stres związany z nadmierną obecnością innych ryb.

Po zakończeniu inkubacji samica uwalnia w pełni wykształcony, swobodnie pływający narybek. W odróżnieniu od wielu innych pielęgnic, samica Protomelas similis nie podejmuje intensywnej opieki nad młodymi po ich wypuszczeniu -narybek natychmiast staje się samodzielny i rozpoczyna żerowanie na drobnym planktonie i mikroorganizmach.